KUŞLAR HAKKINDA GENEL BİLGİLER

Kuşlar nereden geldiler?

Kuşlar, olasılıkla, arka bacakları üzerinde koşan, küçük, hafif kemikli, sıcak kanlı sürüngenlerden, belki dinozorlardan evrildiler. Kuşlar, sürüngenler gibi yumurtlarlar ve bacakları pullu olur. Tüyleri, belki kendilerini sıcak tutmak üzere pullardan gelişmiş olabilir.

 

Archaeopteryx adlı ünlü fosil, yarı kuş yarı sürüngen gibi görünüyor. Bundan 130 milyon yıl önce yaşamış olan Archaeopteryx, olasılıkla, yaklaşık 100 milyon yıl önce, Kretase (Cretaceous) adı verilen yerbilimsel çağda ortaya çıkan gerçek ilk kuşların atasına benziyor.

Kuşlar nerelerde yaşarlar?

Kuşlar, yeryüzünde, Kutuplardan Ekvator'a, en sıcak çöllerden Antarktika'nın soğuk buzullarına, ücra adalardan şehir merkezlerine kadar hemen hemen her yaşam ortamında yaşarlar. Dünyanın tüm okyanuslarını, bu arada elbette havayı da yurt edinmiş durumdadırlar.

Kuşlar neden uçarlar?

Kuşlar, yırtıcılardan kaçmak, yaşayıp yiyecek bulabilecekleri yeni yerler bulmak için uçarlar. Bazı kuşlar, bunları yapmak için uçmaya gerek duymadıklarından uçma yeteneklerini yitirmiş durumdadırlar. Yırtıcıların bulunmadığı Galapagos Adalarındaki uçamayan karabataklar, bir zamanlar uçabilmekte olan kuşlardan evrilmiş olsalar bile buna artık gerek duymuyorlar.

Devekuşu gibi başka kuşlar, çok ağır olduklarından herhalde hiç uçamadılar. Bu kuşların çoğu, yırtıcıların sinsice yaklaşıp üzerlerine atlayamayacakları açık yerlerde yaşarlar. Bunlar, büyük koşuculardır.

Kuşlar nasıl uçarlar?

Kuşların uçabilmelerinin tek nedeni, cüsselerine göre çok hafif olmaları. Kemiklerinin içlerinin boş olması, dişlerinin ve idrar keselerinin bulunmaması, ağırlıktan tasarruf etmelerini sağlar. Bunlara karşılık tüyleri, kanatları ve kendilerine güç veren çok büyük kasları bulunur.

Kuşlar iyi görebilirler mi?

Kuşların görüşleri çok iyi, gözleri iri olur. Çoğu, renkli olarak görür; renkli tüyleri ise, üreme amaçlı gösterilerinde büyük önem taşırlar. Baykuş gibi gececi kuşlar, son derece loş ışıkta çok iyi görürler, fakat renkleri olasılıkla çok iyi göremezler.

Çoğu kuşun gözleri, kafalarının yan taraflarında yer alarak çevrelerini iyice görebilmelerini sağlarlar. Bu, yaklaşan tehlikeleri görmelerine yardımcı olurken dünyayı çok yassı şekilde görmelerine yol açar. Avcı kuşların ileriye bakan gözleri, nesneleri üç boyutta görebilmelerini sağlayarak hızlı hareket eden avları yakalamalarına yardımcı olur. Bu kuşların görme duyuları, bizimkilerden 10 kat keskin olabilir.

Çoğu kuşun işitme duyusu da mükemmel olur. Kulakları, insanlarınki gibi çıkıntılı olmaz. Gözlerinin tam arkasında yer alan kulak delikleri, tüylerle kaplı olur.

Kuşlar neler yerler?

Kuşların çoğu, enerjisi yüksek yiyeceklerden tohum, tane, kurtçuk, böcek, balık, memeli, hatta başka kuşları yer. Daha azı ise ot gibi enerjisi düşük yiyeceklerden yemekle birlikte birçok ördek, kaz ve kuğu, otlarla iyi beslenirler.

Kuşların her bir türü, belli bir yiyecekten yemeye uyum sağlamışlardır. Bazılarının gagası, yapraklardaki böcekleri toplamak için küçük, nazik yapıda olurken bazılarınınsa, yumuşak çamuru kazıp kurtçukları çıkartmak için uzun, diğerlerinin ise etleri parçalamak için kıvrık olur.

Kuşlar neden tüylü olurlar?

Tüy, yalnızca kuşlarda bulunur. Saçlarımız ve tırnaklarımız ile aynı maddeden yapılmış olan tüyler, içlerinde bir hava tabakası tutarak kuşları sıcak ve kuru olarak muhafaza ederken renkleri, yırtıcılardan gizlenmelerine ve rakiplerine gösteriş yapmalarına yardımcı olur. Tüyler, hepsinden çok, uçmak için gerekli geniş fakat hafif yüzeyleri (kanatları ve kuyruğu) sağlarlar.

Kuşlar nasıl ürerler?

Tüm kuşlar, yumurtlar. Albatros, ancak her iki veya üç yılda bir yumurta yumurtlarken tavus kuşları, bir kuluçka döneminde 20 veya daha fazla yumurta yumurtlarlar. Yumurtaların kuluçka süresi değişik olmakla birlikte, genellikle, kuş ile yumurtası ne kadar büyükse yumurtaların kuluçkadan çıkmaları o kadar uzun, ebeveynlerinin göstermesi gereken dikkat ise o kadar fazla olur.

Kuşların çoğu, yuvasında yumurtlar; fakat bu yuva, deniz papağanı için eski bir tavşan kovuğu ile gök doğan için çıplak yar çıkıntısı arasında her biçimde olabilir. Buna karşılık, çulhakuşları, birbirine örümcek ağıyla tutturulmuş 3.000 kadar tüy ile yosun parçasından oluşan, bütünüyle kapalı, güzel yuvalar yaparlar.

Kuşlar ne kadar yaşarlar?

Kuşların çoğu, çeşitli sepeblerden dolayı bir yıldan az yaşar; fakat ilk kışlarını atlatabilen şanslı bireyler, 20 yıl veya daha uzun süre yaşayabilir. Deniz ve kıyı kuşları, genellikle daha uzun yaşarlar: 35 yaşında olduğu bilinen bir poyrazkuşu var. Kızılgerdan gibi yaygın bahçe kuşları, genellikle iki-üç yıl yaşarlar.

Kuşlar yardımımıza neden gerek duyarlar?

Kuşlar, evlerini ve beslenme sahalarını hasara uğratıp yıkan insan eylemlerinden korunmaya gerek duyarlar. Modern çiftçilikte geniş tarlalar oluşturmak için çalılık çitlerin yanı sıra önemli yaşam alanları ortadan kaldırılmakta ve kuşların besini olan yiyecekleri öldüren kimyasallar -zirai ilaçlar- kullanılmaktadır.

Ancak, durum, bütünüyle kötü sayılmaz. Yabanıl tüm kuşlar, yasayla korunmakta olup kendilerine zarar verenler, yasa dışı avlananlar veya yumurtalarını alanlar için ciddi cezalar vardır. Böyle bir durumla karşılaştığınızda bölgenizde bulunan Çevre ve Orman İl Müdürlüklerine başvurunuz.

KUŞ REKORLARI

• Dünyada yaklaşık 9.700 türden toplam 100.000.0000.000 (yüz trilyon) kuş bulunuyor olabilir.

• En büyük kuş, 2,74 m yüksekliği, yetişkin bir insanın iki katı olan 156,6 kg ağırlığı ile devekuşu. Uçamıyor olmalarına şaşmamak gerek!

• Uçan en ağır kuş, 18 kg. ulaşan ağırlığıyla Afrika'dan Kori toy kuşu ile bizdeki toy.

• Kanat açıklığı en uzun kuş, 3,63 m. ye ulaşan kanat açıklığıyla gezgin albatros.

• En küçük kuş, 1,6 g ağırlığı ve gaga-kuyruk uçları arasında toplam 58 mm boyu ile Küba'dan arıkuşu.

• Türkiye'deki en küçük kuş, 3,8-4,5 g ağırlığı ve 90 mm uzunluğu ile çalıkuşu.

• Türkiye'deki en bol kuş: Yaklaşık 15 milyon çift serçe, 10 milyon çift tarla çintesi, önceki kışın soğukluğuna, besin durumuna bağlı olarak her bahar çiftleşirler.

• Türkiye'de en ender üreyen kuş: Türkiye, telli turna, çöl koşarı, doğu kamışçını, ulu doğan, şah kartal, yeşil arıkuşu, çizgili ishakkuşu gibi türlerin ürediği önemli bir coğrafyadır. Farklı yaşam ortamlarında üreyen bu kuşlar Türkiye'de farklı yerlerde çok az sayıda üremektedirler.

• Dünyadaki en hızlı uçan kuş: Rusya'dan kılçık kuyruklu sağan, saatte 171 km hıza ulaşır.

• Dünyadaki en büyük yumurta: Ağırlığı 1,78 kg olan devekuşu yumurtası, 24 tavuk yumurtasına denk.

• Dünyadaki en küçük yumurta: Ağırlığı 0,3 g veya daha az olan arıkuşu yumurtası.

• Türkiye'deki en küçük yumurta: Ağırlığı 0,7 g olan çalıkuşu yumurtası.

• Türkiye'de görülen kuş türlerinin sayısı: 456, bunun 304'ü Türkiye'de üremektedir, 152 kuş türüyse yazlayan ya da kışlayan konuk türlerdir.

KANATLI HAYVANLARIN VÜCUT YAPISI

Sabit vücut sıcaklıklı (homoiotherm) olan ilk hayvan grubunu oluştururlar. En tipik özellikleri, vücutlarının neredeyse tamamının tüylerle kaplı olması, ön üyelerin "kanat" haline dönüşmüşolması ve sol aort yaylarının tamamen körelmiş olmasıdır.

Keratin yapıdaki gaga, beslenme tipine göre farklı şekillerde olabilir. Günümüzde yaşayan kuşlarda, kural olarak, gagada diş bulunmaz. Dişlerin bulunmayışı, kursak (taşlık) bölgesinin oluşumu ve güçlü kaslardan oluşan midenin bölmelere ayrılmasıyla telafi edilir. Gözleri oldukça iridir ve görme duyuları çok iyi gelişmiştir. Orta beyinde bulunan görme lobu da oldukça büyüktür. Koku alma duyusu önemini yitirmiştir.

Kuyruk omurları sayıca azalmış ve birbirleriyle kaynaşmıştır (pygostyl). Kaburga kemiklerinin ucunda, kanca şeklinde çıkıntılar bulunur. Göğüs kemiği (sternum) iyice genişlemiş ve güçlü uçuş kaslarının bağlanabilmesi için uygun yüzey alanı sağlamıştır. Uzun kemiklerin iç kısmında bulunan hava keseleri, iskelete hafiflik sağlar. Kalça kemerleri hareketsizdir, ancak 4 ayak üzerinde yürümeye uyum yapmışlardır. Ayaklar, çeşitli gruplarda büyük farklılık göstermekle birlikte, en fazla 4 parmak taşır ve ilk parmak çoğunlukla arkaya yönelmiştir.

Kalpleri, birbirinden tam olarak ayrılmış 4 bölmeden oluşur. çok iyi gelişmiş bir ses kutuları (syrinx) bulunur. Akciğerler esnek değildir ve alveol bulunmaz. Kalplerinin vücut ağırlığına oranı, kalp atım hızı ve kan basıncı, diğer omurgalı gruplarına göre çok daha yüksektir. Solunum esnasında, hem nefes alırken hem de verirken havadaki oksijenden yararlanabilirler. Bu sayede, metabolizma hızları oldukça yüksektir.

İdrar keseleri bulunmaz (sadece devekuşlarında bulunur) ve boşaltım ürünleri katı ürik asit yapısındadır. Kuyruk bölgesinde bulunan uropygial bez dışında, vücutlarında salgı bezi bulunmaz. Bu bezin salgısı, gaga ile tüylere sürülür ve suya karşı yalıtım sağlanır. Bazen de, üreme döneminde karşı cinse çekici görünme, bu bezin salgısıyla sağlanır.

Birkaç tür haricinde, erkeklerde çiftleşme organı olan "penis" bulunmaz. Çiftleşme, "kloak" adı verilen yapının karşı karşıya getirilmesiyle gerçekleşir. Dişi eşey organlarının sağ yarısı körelmiştir. Tamamında iç döllenme ve Oviparı görülür. Yumurtaları sert kabuklu bir yapıdadır. Birkaç tür haricinde kuluçkaya yatma ve yavru bakımı görülür.

 

KUŞLARDA TÜY YAPISI

 

Kuşlar sınıfının en önemli özelliği, vücudun tüylerle kaplı oluşudur. Sadece gaga, parmaklar ve bazen de boyun kısmı hariç vücudun her yerinde bulunan tüyler, epidermis kökenlidir.

Tüy kökünün dermis içindeki kısmına bağlı olan "arrector pulmarum" adı verilen kas, teleklerin kabartılmasını sağlar.

Başlıca 3 tip tüy vardır:

1. Pennae (Telekler, Uçma tüyleri):
Büyük ve uzun yapılıdırlar. Genellikle vücudun en dış kısmında bulunurlar. özellikle kuyrukta ve kanatlarda bulunan uçma tüyleri bu tiptedir. Tüy gövdesinden dal ve dalcıklar çıkar, dalcıkların ucunda da kancalar bulunur. Bu kancalar, tüy yapısının bütünlüğünü ve bu sayede de vücudun izolasyonunu sağlar. Çok çeşitli renkler ve desenler taşıyabilirler.

2. Plumae (Hav tüyleri):
Tüy gövdesinde kancalar bulunmaz. Bu nedenle de, dik duramazlar ve püskül gibi dağınık bir görüntüleri vardır. Teleklerin altında ve arkalarında bulunurlar. Gri ve beyaz renklilerdir. Isı yalıtımında görevlidirler. Göğüs ve karın kısmında bol bulunurlar. Yavru kuşların vücutlarında da genellikle hav tüyleri bulunur.

3. Filoplumae (Kıl tüyleri):
Kısa bir kök kısmıyla, ince ve uzun bir eksen kısmı taşırlar. Aya kısımları körelmiştir. Sert yapılıdırlar. Telekler arasında dağınık halde bulunurlar. Bazı ailelerde ağız ve burun kenarında bulunan duyu tüyleri de bu tiptedir. Tavus kuşlarının gösterişli kuyruk tüyleri de kıl tüylerdir.

Bunlardan başka, süs telek ve tüyleri, pudra tüyleri ve deve kuşlarındaki büyük tüyler gibi değişik tüy tipleri de bulunur. Kuşlarda yaşa, mevsime, eşeye ve üreme dönemine göre değişik tüy örtüleri görülebilir. Kuluçkaya yatma öncesinde de, vücut sıcaklığının yumurtaya daha etkin bir şekilde iletilebilmesi için, karın bölgesindeki tüylerin bir kısmı dökülür.

KUŞLARDA GAGA TİPLERİ

Kuşlar sınıfının bir diğer ayırt edici özelliği olan gaga, epidermis kökenli bir yapıdır. Diğer bazı canlı gruplarında (bazı sürüngenlerde ve memelilerin Monotremata grubunda) da görülmesine karşın, en gelişmiş gaga yapısı kuşlarda ortaya çıkmıştır. Gaganın en sağlam kısmı, darbelere karşı gelen en uç kısmıdır.
Burun delikleri, kivi gibi gece avlanan ve avını koku yoluyla bulan türlerin dışında, gaganın kafatasıyla birleştiği yerdedir. Gaga şekli, kuşun beslenme tipi hakkında bilgi verir.

KUŞLARDA AYAK TİPLERİ

Ayaklar, kuşların yerde veya su içerisindeki hareketini sağlamanın yanında, avın yakalanmasında da yardımcı olabilir. Genel olarak, kuşlarda 5. parmak yitirilmiştir. Bacaklar, diz eklemine kadar tüylerle, daha alt kısımdaysa pullarla örtülüdür. Hareket tarzına göre farklı ayak tipleri görülür.

Aşağıdaki figürde, kuşlarda görülen çeşitli ayak ve gaga tiplerinden bazıları, tanımladıkları özelliklerle birlikte verilmiştir.